NRC Handelsblad, 13 april 2002
De val van Srebrenica had voorkomen kunnen worden en de massamoord op ruim 7000 moslims ook, meent, I. Piepers.
Het zijn bekende psychologische mechanismen: de ontkenning en selectieve interpretatie van vooral ongewenste informatie, en de neiging om verantwoordelijkheid bij vervelende kwesties toe te schrijven aan externe oorzaken, ook als het tegendeel het geval is.
Voor mij is het duidelijk: politici en militairen van het ministerie van Defensie zijn weer aan het manoeuvreren, alle mechanismen zijn in werking gezet: de continuing story van Srebrenica. Selectieve geheugens en interpretaties in combinatie met bewuste desinformatie. Defensie heeft wel degelijk de vuile was niet buiten willen hangen. Dat was de instructie namens de Chef Defensiestaf aan de contactpersonen van de krijgsmachtdelen toen de onderzoeksopdracht aan het NIOD werd verstrekt.
De conclusie van het NIOD dat de massamoord op ruim 7000 moslims niet had kunnen worden voorkomen is pertinent onjuist. Dat had wel degelijk gekund. De omstandigheden waren ontegenzeggelijk lastig, het mandaat op een aantal punten niet helemaal helder, maar onze morele verplichting om de vluchtelingen in de enclave te beschermen was duidelijk. Ook voor minister-president Kok, die afgelopen woensdag over de beslissing tot uitzending zei, dat niets doen geen optie was. Maar wat hebben we dan uiteindelijk gedaan? Helemaal niets, we zijn op laffe wijze weggelopen toen de daad bij het woord moest worden gevoegd.
Bevel is bevel, vonden commandant Karremans en zijn plaatsvervanger Franken. Franken zei in de uitzending van Nova op 9 april dat het allemaal anders was gelopen als die opdracht tot verdediging van de enclave wel verstrekt zou zijn. Dat is interessant, tot op heden werd het bevel-is-bevel-argument alleen gebruikt om wangedrag en oorlogsmisdrijven te vergoelijken indien bijvoorbeeld sprake was van excessief geweld of uitspattingen daarvan. Rechtspraak en jurisprudentie over dit soort gedrag is duidelijk: hier kom je niet mee weg. Maar kun je je nu wel achter dit argument verschuilen, als je niet handelt, wegloopt en vervolgens duizenden mensen worden vermoord? Dat lijkt mij niet.
De val van de enclave had voorkomen kunnen worden door het ultieme wapen in te zetten: de blauwe baret van de Verenigde Naties. Karremans had zich niet als de piano player moeten presenteren maar als commandant die verantwoordelijkheid neemt voor de aan de VN toevertrouwde vluchtelingen. Over my dead body had het motto moeten zijn, het vuur had moeten worden geopend. Mladic had het zich nooit kunnen permitteren om honderden VN-militairen te doden. Die inschatting had zowel Den Haag als Karremans kunnen en moeten maken.
De toenmalige minister van Defensie Voorhoeve zei het destijds treffend op televisie: de afgelopen jaren hebben de Bosnische Serviërs consequent een tactiek van moord en verkrachting laten zien. Medio 1995 waren er al zo’n honderdduizend doden gevallen in het voormalige Joegoslavië. Hoezo was het een volledige verrassing dat de Bosnische Serviërs bijzonder wreed optraden jegens de gedeporteerde moslimmannen? Onder druk van Den Haag, waar ook het eigen hachje centraal stond, werd de aftocht geblazen. En dat de luchtsteun niet kwam is geen excuus – in militaire zin had die namelijk geen effect van betekenis gehad.
Opvallend is ook dat Kok, nu hij de kust veilig acht door de conclusies in het NIOD-rapport, volle verantwoordelijkheid neemt voor het optreden van de Nederlandse regering rond de val van de enclave: was hij dat daarvoor dan niet?
Een parlementaire enquête is noodzakelijk, het geheugen van een aantal militairen en politici moet onder ede worden opgefrist. Het historisch wetenschappelijk onderzoek van het NIOD is niet voldoende en moet nu een vervolg krijgen waarbij de politieke en bestuurlijke verantwoordelijkheid centraal staan. Er dient verantwoording te worden afgelegd door Karremans, de militaire top en de politici.
Drs. I. Piepers is bedrijfskundige en auteur van het recentelijk verschenen boek Vechten voor Vrede, over zijn periode als commandant van de Nederlandse bijdrage aan de snelle reactiemacht in 1995 in Bosnië.
